به گزارش فاینوهاب، رقم سرمایه‌گذاری خطرپذیر در سال 1400 در مقایسه با سال 1399 – حدود 750 میلیارد تومان – رشد سه برابری داشته است، اما در مقایسه با سایر کشورها از جمله کشورهای همسایه و خاورمیانه این اعداد نشان‌دهنده‌ی عدم تمایل سرمایه‌گذاران و بازار کوچک این صنعت می‌باشد. از این میان بیش از ۸۵ درصد از سرمایه‌گذاری‌ها نیز توسط شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر خصوصی انجام شده است.
طبق تازه‌ترین گزارش انجمن صنفی کارفرمایی صندوق‌ها و نهادهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر ایران در رابطه با عملکرد صنعت سرمایه‌گذاری خطرپذیر در سال ۱۴۰۰ به وجود بیش از ۱۲۵ نهاد مالی و سرمایه‌گذاری از جمله صندوق‌های پژوهش و فناوری، شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر، صندوق‌های جسورانه بورسی، شرکت‌های خدمات فناوری، شتابدهندهها و سرمایه‌گذاران فرشته اشاره شده است که در سال ۱۴۰۰ موفق به صدور ۳,۶۱۰ میلیارد تومان ضمانت‌نامه، ۱,۳۴۰ میلیارد تومان تسهیلات و ۲,۲۱۴ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری شده‌اند.
این در حالی است که وضعیت در کشورهای همسایه ایران به شکل چشمگیری متفاوت است. برای مثال در سال ۲۰۲۱ در ترکیه این رقم به عدد بی‌سابقه ۱.۶ میلیارد دلار رسید و تا میانه‌ی سال ۲۰۲۲ حدود یک میلیارد و ۳۹۳ میلیون دلار برآورد شده است. در امارات نیز این رقم به ۱.۱۷ در سال ۲۰۲۱ رسید و با برگزاری رویداد جیتکس در سال ۲۰۲۲ در دبی احتمالا این کشور کوچک نیز رکورد خود را بشکند. حتی در آفریقای جنوبی به عنوان یک کشور در حال توسعه و با جمعیت حدودا ۶۰ میلیونی این رقم ۸۰۰ میلیون دلار بوده است.
البته این ارقام در کشورهای توسعه‌یافته‌ای نظیر آمریکا که بازار ۳۳۳ میلیارد دلاری دارند همچنان نشان از در حال توسعه بودن این صنعت در بازارهای خاورمیانه دارد.
محمدمهدی فریدوند، رئیس هیئت مدیره انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر ایران اعتقاد دارد چنین مقایسه‌هایی در شرایط پیچیده‌ای که کشور ما در آن قرار دارد، اما همچنان شاهد رشد قابل اعتنای استارتاپها هستیم اما همچنان با وجود تمامی مشکلات ایران کشوری روبه‌روشد بوده و عدم تمایل سرمایه‌گذاران نشان‌دهنده‌ی مشکلات جدی در این زمینه است.
اگرچه در این گزارش میتوان دریافت که سرمایه‌گذاری خصوصی (Private Equity) با افزایش از تعداد ۳ به ۳۶ در سال ۹۱ تا سال ۱۴۰۰مواجه بوده است، اما همچنان صندوق‌های پژوهش و فناوری از جمله سرمایه‌گذاران برتر در حوزهی سرمایه‌گذاری خصوصی هستند. هر چند که این نوع صندوق‌ها نیز رشد ۴ برابری داشته‌اند.
طی این گزارش شتابدهندهها و شرکت‌های توسعه خدمات فناوری از سال ۱۳۹۴ وارد این انجمن شدند و صندوق‌های جسورانه بورسی که پس از بررسی ماده ۱۰۰ برنامه سوم، که در سال ۱۳۸۱ امکان تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر به وجود آمد و نهایتا در سال ۱۳۹۵ این صندوق‌ها فعالیت خود را در این انجمن شروع کردند.
در حال حاضر بیش از ۶۰ صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران فعالیت می‌کنند که این عدد در حال افزایش است.
تمرکز استارتاپها و تامین‌کنندگان سرمایه‌ی آن‌ها در تهران
از میان ۶۴ عضو انجمن، بیش از ۶۵ درصد آن‌ها در تهران فعالیت می‌کنند و در رده‌ها بعدی شهرهای مشهد و اصفهان با کم‌تر از ۵ درصد سهم قرار دارند. در سطرهای بعدی شهرهایی مانند یزد و همدان و هرمزگان نیز به چشم می‌خورند اما سهم هر کدام از این شهرها کم‌تر از ۲ درصد می‌باشد و حتی آذربایجان شرقی با جمعیت قابل توجه و به عنوان یکی از شهرستان‌های پیشروی علم و فناوری در ایران از سهمی ۱.۶ درصدی برخوردار است.
از طرفی ۷۰ درصد سرمایه‌پذیران اعضای این انجمن نیز در تهران واقع شده‌اند و این رقم در سال ۱۳۹۹ ۷۴ درصد بوده است. تعداد شهرهای دیگر به قدری کم است که در این گزارش کشور را به جهت‌های جغرافیایی تقسیم کرده‌اند، نه به تفکیک هر شهر.
بر اساس تحقیقات این مجموعه، ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه برای پیشرفت به تمرکززدایی نیاز دارد و صنعت سرمایه‌گذاری خطرپذیر نیز از این قاعده مستثنی نیست.
ابعادی نظیر سلامت جمعیت، بهداشت باروری، توانمندسازی زنان و حمایت‌های بین‌نسلی نیز به شکل قوی متاثر از پویایی و روندهای جمعیتی است. از این رو، تغييرات جمعيتي در بستر توسعه‌ی اقتصادی-اجتماعی شكل می‌گيرند و در مقابل، ابعاد مختلف توسعه را تحت تأثیر قرار می‌دهند. با کاهش تعادل میان شهرهای پرجمعیت ایران، ایده‌های نوآورانه‌ای که می‌تواند کشور را در مسیر توسعه یاری کند، در نطفه باقی خواهد ماند و روند توسعه طولانی‌تر از قبل خواهد شد.
بروکراسی در سازوکار سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران
تصویر بالا به عنوان سازوکار سرمایه‌گذاری خطرپذیر در گزارش انجمن منتشر شده است که نشان‌دهنده‌ی یک مسیر تقریبا طولانی برای سرمایه‌پذیران است. هر چند که میانگین زمانی برای انعقاد یک قرارداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر ۷۷ روز ذکرشده است اما به نظر می‌رسد این روند ۷ مرحله‌ای می‌تواند برای سرمایه‌پذیر بسیار طولانی باشد.
با توجه به این که تامین سرمایه برای استارتاپها به بسیاری از معیارها نظیر طرح توجیهی و یکپارچگی تیم و اندازه‌ی آن بستگی دارد و می‌تواند ماه‌ها به طول بیانجامد، در ایران اما با توجه به کوچک بودن تیم‌ها در مرحله‌ی بذر و رشد ۷۷ روز زمانی طولانی محسوب می‌شود و می‌تواند ناشی از بروکراسی کشور ما باشد.
مقایسه‌ی سهم حوزه‌های مختلف در سرمایه‌گذاری‌ها در سال‌ها ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰
از مقایسه‌ی این دو تصویر میتوان به تغییرات حوزه‌های مختلف پی برد. در سال ۱۳۹۹ بیش‌ترین میزان سرمایه‌گذاری در حوزهی 
دارویی و آرایشی بهداشتی انجام شده که در سال ۱۴۰۰ به رده‌ی چهارم تنزل پیدا کرده است اما جایگاه اول در سال ۱۴۰۰ در حوزهی خدمات آموزشی و سازمانی بوده است.
از موارد حذف‌شده در سرمایه‌گذاری‌ها در سال ۱۴۰۰ از گزارش انجمن میتوان به حوزهی گردشگری اشاره کرد که در سال ۹۹، ۳ در صد از سرمایه‌گذاری‌ها را به خود اختصاص داده بود.
این روی‌گردانی از سرمایه‌گذاری در حوزهی گردشگری با وجود پایان همه‌گیری و امکان مسافرت با توجه به ظرفیت‌های ایران در حوزهی گردشگری بسیار قابل تامل است.
ایرنا در گزارشی در خرداد ۱۴۰۱ خبر از رشد ۴۰ درصدی این بازار نسبت به گذشته داده و درآمد این صنعت را ۲.۵ میلیارد دلار برآورد کرده است. این رقم برای ترکیه در همسایگی ما بیش از ۵۲۵ میلیارد دلار در همین بازه‌ی زمانی برآورد شده است. نکته‌ی قابل تامل اینجاست که ایران با ظرفیت‌های بالای تاریخی، اجتماعی، اقلیمی و سرمایه انسانی نتوانسته است از نوآوری صنعت گردشگری به خوبی بهره‌مند شود و حتی در ایده‌های نوآورانه نیز این صنعت توجهی را به خود جلب نمی‌کند.
از طرفی رشد سرمایه‌گذاری‌ها در حوزهی فرهنگی، اخبار، رسانه، سرگرمی و بازی از ۳ درصد به ۱۲ درصد با وجود تسریع توزیع اطلاعات و تخصصی شدن اطلاع‌رسانی در علوم و حوزه‌های مختلف قابل پیش‌بینی بوده و می‌تواند یک نمونه از شاخص‌های توسعه در ایران باشد.
۴۰ درصد سرمایه‌گذاری‌ها کم‌تر از یک میلیارد تومان
نرخ سقوط استارتاپها در دنیا ۹۰ درصد بوده و از ۱۰ درصد باقی‌مانده، استارتاپها تنها ۵ سال عمر می‌کنند. این آمار نشان از ریسک بالای چنین شرکت‌هایی دارد که به دلایل مختلفی قادر به باقی ماندن در بازار نیستند که البته مهم‌ترین دلیل این انحلال‌ها، کمبود نقدینگی است. هر چند این ارقام می‌تواند ناامیدکننده باشند اما رشد یک استارتاپ علاوه بر اشتغال‌زایی می‌تواند به میزان قابل توجهی به تولید ناخالص داخلی یک کشور بیافزاید برای مثال آمازون به عنوان یک استارتاپ پس از 10 سال فعالیت ۳۱۵ میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی ایالات متحده افزوده است درحالی که کل تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۵۹۰ میلیارد دلار بوده است.
از طرفی با توجه به تورم و رشد نقدینگی فزاینده در ایران میتوان گفت بسیاری از سرمایه‌گذاران در حوزهی VC از ریسک‌گریزی بالایی برخوردار بوده و البته کمبود نقدینگی نیز به محدودسازی این گونه شرکت‌ها در رشد می‌انجامد.
در کشورهای در حال توسعه مشابه اما این ارقام بسیار بالاتر بوده و در کشور هند به عنوان یک کشور در حال توسعه که اخیرا برنامه‌هایی برای رشد استارتاپها دارد، این ارقام بین ۱۲.۴ میلیون تا ۲۴.۹ میلیون دلار در نوسان است.
نتیجه‌گیری
در تحقیقی که در سال ۱۳۹۷ در رابطه با پایداری سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر انجام شد، عملکرد این صندوق‌ها کاملا ناپایدار ارزیابی شده و نشان از عدم استمرار آن‌ها بوده است که می‌تواند موجبات نگرانی برای استارتاپها باشد.
بر اساس این تحقیق، کارآفرینان ایرانی با وجود داشتن ایده‌های خوب در فضای روبه‌رشد کسب‌وکار ایران، با مشکلات متعددی روبه‌رو می‌شوند که از جمله‌ی آن‌ها تامین مالی خارجی است.
بنابراین، با توجه به تفاوت ویژگی‌های زمینه‌ای و نهادی در ایران از جمله تورم بالا، سهم بالای درآمد دولت، غلبه بانک‌ها در تأمین مالی، عدم وجود ساختار و شرایط بازارهای مالی و سرمایه متناسب با الزامات سرمایه‌گذاری جسورانه و موارد مرتبط اهمیت خاصی می‌یابد و لازم است عوامل و موانعی که بر سرمایه‌گذاری جسورانه ایران تأثیرگذارند به خوبی درک شوند تا با ایجاد تغییرات لازم در محیط نهادی کاربرد اثربخشی برای ذینفعان و سیاست‌گذاران و همچنین سایر محققان داشته باشد.
تهیه‌شده در فاینوهاب
